Het luiden van de klok als een overledene de kerk wordt uitgedragen of op de begraafplaats als de rouwstoet op weg gaat naar het graf is een algemeen bekend gebruik. Maar overluiden? Eerlijk gezegd had ik er tot voor kort nog nooit van gehoord. Ik werd aan het denken gezet toen ik onlangs de tarieven voor het begraven in de gemeente Giessenlanden nog eens naliep. Naast het luiden van de klok bij een begrafenis kent deze gemeente het overluiden.

Wikipedia weet gelukkig raad: Overluiden is de traditie waarbij kerkklokken worden geluid om aan de gemeenschap duidelijk te maken dat een persoon is overleden. Afhankelijk van de regio zijn er verschillen in de uitvoering. Zo zijn er in enkele gebieden afspraken omtrent de tijden van overluiden, waarbij elk kerkdorp zijn eigen tijdstip heeft voor het overluiden van een persoon.

Een werkwoord met lijdend voorwerp

Onlangs wijdde Trouw in zijn taalcolumn ook aandacht aan het overluiden. Columnist Peter-Anno Coppen: ‘Overluiden wordt figuurlijk gebruikt in ‘de doodsklok over iets luiden’. Blijkbaar ging het dus oorspronkelijk om een werkwoord met lijdend voorwerp: je kon ‘iemand overluiden’. Daarbij hebben we meteen de enige overeenkomst met het woord ‘overlijden’. Die komt namelijk van ‘lijden’ (‘liden’), een oud woord voor ‘gaan, weggaan,’ waarin ook het achterzetsel ‘over’ opgenomen is. Het luiden van de torenklok, dadelijk na het overlijden, om een sterfgeval kenbaar te maken noemde men ook wel overluiden, uitluiden, beluiden of verluiden. In Groningen spreekt men van: hij is verluid, om aan te geven dat iemand dood is.

Elk dorp zijn eigen manier

Teus Hoftijzer, coördinator van de buitendienst, legt uit hoe dit in de gemeente Giessenlanden in zijn werk gaat. ‘Overluiden heeft in de Alblasserwaard als betekenis: het kenbaar maken aan de bevolking dat er iemand is overleden. Dat verschilt per dorp. In Noordeloos, Hoornaar en Hoogblokland wordt op de dag voor de begrafenis één uur overgeluid. In Giessen-Oudekerk wordt op de dag van begraven 15 minuten overgeluid en in Giessenburg op de dag van overlijden één uur. In Arkel en Schelluinen wordt het luiden geregeld via de koster van de kerk. Voor zover ik weet, wordt daar niet overgeluid.’

Zo geeft elk dorp zijn eigen draai aan dit gebruik zoals het met zoveel tradities gaat. We zetten die naar onze eigen hand. Zolang er geen ander gebruik voor in de plaats komt, doen we het met het oude. En kan men in Giessenlanden ervoor kiezen de klok te laten overluiden.

>>Lees de column in Trouw over de herkomst van het woord overluiden.